"წელს, 3 თვეში ცოცხალი ცხვრის ექსპორტი საქართველოში გაიზარდა", ამის შესახებ BM.GE-სთან ფერმერმა, ბექა გონაშვილმა განაცხადა.მისივე ინფორმაციით, თებერვლის დასაწყისში ფერმერმა საერთაშორისო ბაზარზე 9 100 სული ცოცხალი ცხვარი გაყიდა. თუმცა, რეალური მაჩვენებლების დანახვა ივლისის თვიდან იქნება შესაძლებელი, როდესაც აქტიური სეზონი იწყება.„თებერვლის დასაწყისში, საერთაშორისო ბაზარზე 9 100 სული ცოცხალი ცხვარი გავყიდე. თუმცა, შარშან არ გამიყიდია. რეალურად, ეს არის გადმოყოლილი ცხვარი, რომელიც გასულ წელს ვერ გაიყიდა და წელს გავყიდე. ახლაც გვყავს ფერმაში მორჩენილი ცხვარი, რომელიც ჯერ არ გამიყიდია. შეიძლება ეს ცხვარი შიდა ბაზარზე გავყიდო, ან ესეც ექსპორტზე გავიდეს. ამაში განსაკუთრებული არაფერია.ადგილობრივ ბაზარზე ცხვრის ფასი ძალიან მაღალია - ცოცხალი ცხვარი 12 ლარი ღირს, რაც იმითაა განპირობებული, რომ ახლა ჩაქაფულის პერიოდია. ხოლო თვე-ნახევრის წინ, როდესაც ცოცხალი ცხვარი ექსპორტზე გავუშვი, კილოგრამი ცხვრის ღირებულება $4.30-ს შეადგენდა“, - ამბობს ფერმერი.რაც შეეხება გასულ წელს, ბექა გონაშვილი ამბობს, რომ ადგილობრივ ბაზარზე, შარშან ზაფხულში ცხვრის ფასი 9 ლარი იყო და ახლაც, ცხვრის ფასის კორექცია კლებისკენ მოსალოდნელია. თუმცა, ფერმერი არ გამორიცხავს, რომ მისი პროგნოზი არ გამართლდეს და სიტუაცია დადებითად შეიცვალოს.ინფორმაციისთვის, 2025 წელს, სამ თვეში (იანვარი-მარტი) საქართველომ $3,2 მლნ-ის ღირებულების 811 ტონა ცხვარი გაყიდა, მაშინ როდესაც 2024 წელს, ანალოგიურ პერიოდში $991 ათასი 308 ტონა ცხვარი ჰქონდა გაყიდული. აღნიშნული მონაცემები ცხადყოფს, რომ საქართველოს ცხვრების ექსპორტი 163.3%-ით გაეზარდა, ხოლო შემოსავალი 231.8%-ით.

„ჩასაბარებელი ფასი 30-35 ლარია, მოთხოვნა დიდია“ - ამბობს „ბიზნესპრესნიუსთან“ სანერგის „ფისტას მეურნეობა“ დამფუძნებელი, ივანე ლელაშვილი.ლელაშვილი აღნიშნავს, რომ ფსტას ბიზნესი საქართველოში საწყის ეტაპზეა და ფეხს მხოლოდ ახლა იკიდებს.„ფსტის ბიზნესი ჩვენთან ფეხს მხოლოდ ახლა იკიდებს და საწყის ფაზაშია. ყველაფერს დრო სჭირდება, თუმცა ესპანეთის მაგალითზე შემიძლია ვთქვა, რომ 35 წელია რაც ეს საქმე დაიწყეს და უკვე საკმაოდ გამართული სტრუქტურის ჩამოყალიბება შეძლეს. ისინიც ჯერ კიდევ სწავლისა და შესწავლის პროცესში არიან, მაგრამ პარალელურად ბენეფიტებს უკვე იღებენ. საქართველოში 6-7 წელი გვჭირდება იმისთვის, რომ კონკრეტული შედეგი ვაჩვენოთ და ხალხი დარწმუნდეს, რომ ამ კულტურას პერსპექტივა ჩვენთანაც აქვს.ჩვენს ბაღებშიც ასეა - სატესტოდ 1 ჰექტარზე გავაშენეთ, გასულ წელს ნიშანი მოგვცა, წელს კი 300-400 კგ-მდე ველოდებით. კიდევ გვაქვს 8 ჰექტარზე გაშენებული შედარებით ახალი ბაღი. სრულ მსხმოიარობაში, აღნიშნულ 9 ჰექტარზე 40 ტონამდე მოსავლის მიღება შეგვიძლია“, - ამბობს ფერმერი „ბიზნესპრესნიუსთან“.ფერმერი, რომელმაც ამ კულტურის გარშემო გამოცდილება თურქეთის ერთ-ერთ ქარხანაში მიიღო, ფსტას მოყვანის სპეციფიკასა და მასთან დაკავშირებულ დეტალებს გვიხსნის.„ამ ეტაპზე, ჩასაბარებელი ფასი 30-35 ლარია, მოთხოვნაც დიდია, თუმცა ჯერჯერობით საქართველოში სათანადო რაოდენობით წარმოება არ ხდება, რომ თუნდაც ჩვენი ბაზარი დავაკმაყოფილოთ. ამის მიზეზი ისაა, რომ გრძელვადიანი საქმეა - დარგვა, მყნობა, მოვლა და სხვა აუცილებელი პროცესები 4-5 წელს მაინც მოითხოვს, ხოლო თუ არ დაამყნობ, კიდევ უფრო მეტი დრო დაგჭირდება. თავის მხრივ, მყნობის პერიოდიც რთული აქვს... გარდა ამისა, ძვირიანი და ხარჯიანი კულტურაა - საწყის წლებში, როცა ნაყოფი არ გაქვს ან ძალიან ცოტა რაოდენობით გაქვს, მოვლა მაინც საკმაო ხარჯებთანაა დაკავშირებული. ასე რომ, რამდენადაც ფასეულია მისი ნაყოფი, იმდენად რთული და ძვირი მოსაყვანიცაა. სამაგიეროდ, ჰექტარზე გაშენებულ 400 ძირზე, სრული მსხმოიარობის პირობებში, 4-6 ტონის მოსავლის მიღებაა შესაძლებელი“, - აღნიშნავს სანერგის „ფისტას მეურნეობა“ დამფუძნებელი.

„იაპონელები სიცოცხლის კენკრას ეძახიან... იდეალურია იმ ადამიანებისთვის, ვისაც სისხლთან დაკავშირებული პრობლემები აქვს“ - ამბობს „ბიზნესპრესნიუსთან“ საუბრისას საქართველოს აგრარული გაერთიანების დამფუძნებელი, ვალერი გორგიშელი.გორგიშელის თქმით, ცხრატყავა, რომელიც კენკრა Lonicera Caerulea-ს ჯიშიდან მოდის, საქართველოში 2012 წელს პირველად მან ჩამოიტანა და მას შემდეგ მცენარეზე მუდმივ დაკვირვებას აწარმოებენ.„Lonicera Caerulea-ს 3 სახეობის ენდემი საქართველოში აქამდეც არსებობდა, თუმცა ისინი არასაკვები მიმართულებებია და დეკორატიული დატვირთვით გამოიყენება, ნაყოფი ტოქსიკურია. უშუალოდ ცხრატყავა, რომელიც Lonicera Caerulea-ს ჯიშიდან მოდის, საკვები კულტურაა და ის ჩვენთან პირველად 2012 წელს მე შემოვიტანე - დაკვირვება დავიწყეთ, აქაურ გარემო-პირობებთან, როგორ ადაპტირდებოდა.საკმაოდ კომპაქტური და კარგი პროპორციული ფორმების მცენარეა, რაც მთავარია, როგორც აღმოჩნდა, ჩვენს კლიმატთან და სივრცე-დროით თავისებურებებთან თავსებადია, ასევე, გამძლეა როგორც ყინვის, ისე სხვადასხვა დაავადებების მიმართ. ამის მიუხედავად, აუცილებელია, სოკოვანი დაავადებებისა და მავლებლებისგან დავიცვათ. მისი ერთ-ერთი სახასიათო თვისება, რასაც გამოვყოფდი ისაა, რომ ყოველწლიურად 2-3-ჯერ იცვლის კანს - მისი ქართული სახელი „ცხრატყავა“ აქედან არის წამოსული“.რაც შეეხება საქართველოს ტერიტორიაზე მცენარის გავრცელების არეალს, ამაზე გორგიშელი ამბობს, რომ მკვეთრად მშრალი ადგილების გარდა, თითქმის ყველგან ხარობს.„შირაქის ველისა და ქვემო ქართლის მკვეთრად მშრალი ტერიტორიების გარდა, საქართველოს თითქმის მთელ ტერიტორიასთან ადაპტირებადი მცენარეა. ასევე, ლურჯი მოცვისგან განსხვავებით, არ უყვარს მჟავე ნიადაგები - თავს კომფორტულად მარილიან და ნეიტრალურ ნიადაგებზე გრძნობს. იდეალურად ხარობს საქართველოს მთიან ზონებში და იქ მოყვანილი ნაყოფი განსაკუთრებული გემოვნობით გამოირჩევა. ჩვენ რამდენიმე ასეთ ადგილას სატესტოდ გვაქვს კიდეც გაშენებული და, თამამად ვიტყვი, რომ ამ პირობებში მოყვანილ ცხრატყავას ნაყოფს ძალიან მაღალ შეფასებას ვაძლევთ.ასევე, როგორც აღვნიშნე, ნიადაგის ტიპების მიმართ დიდად მომთხოვნი მცენარე არ არის, მაგრამ აუცილებელია, მიწა კარგ კონდიციაში, ორგანული ნივთიერებებით გამდიდრებული იყოს - მით უმეტეს, თუკი ბაღის გაშენებას კომერციული მიზნებისთვის აპირებ“.საქართველოს აგრარული გაერთიანების დამფუძნებლის თანახმად, ცხრატყავას ნაყოფი მაღალი სამკურნალო თვისებებითაც გამოირჩევა, განსაკუთრებით იმ ადამიანებისთვის, ვისაც სისხლთან დაკავშირებული პრობლემები აქვს.„მცენარე მსხმოიარობაში 2 წლის ასაკიდან შედის და ნაყოფიერებაც ბუჩქის ზრდის პარალელურად და პროპორციულად იზრდება. მსხმოიარობის პოტენციალი ჯიშების მიხედვით განისაზღვრება და ბუჩქზე 1-დან 5 კგ-მდე მოსავალს შეადგენს იმის მიხედვით, თუ რომელი ჯიში გაქვთ გაშენებული.შეიძლება ბევრს მოეჩვენოს და ეგონოს, რომ ცხრატყავას ნაყოფი ლურჯი მოცვისას ჰგავს და შემცველობითაც ახლოს უნდა იყოს, მაგრამ ასე არაა. ნებისმიერ ხილს შორის, ერთ-ერთი საუკეთესო, ორგანული თვისებებით გამორჩეული და უნიკალური ნაყოფი აქვს. ამ რაოდენობის ქიმიური ელემენტებით გამდიდრებული ნაყოფი არ გვხვდება არც ერთ სხვა ხილში, რომელთაც საქართველოში ვაწარმოებთ და შესწავლილი გვაქვს.ამის დასტურია ის, რომ იაპონელები მას სიცოცხლის კენკრას ეძახიან. გავრცელებულია ციმბირში, კანადაში, ალასკაზე. იყენებენ სამკურნალოდ, ჩაის სახით, გამხმარი სახით, ჯემის სახით - ცხადია, განსაკუთრებულად კარგია, როცა ცოცხლად მიირთმევ, თუმცა გაყინული და გამშრალი სახითაც უამრავი სასარგებლო თვისება აქვს. დადებითად მოქმედებს იმუნური სისტემის გაძლიერებაზე, თუმცა, ჰიპერტონიული წნევის მქონე ადამიანებისთვის მისი დიდი დოზით მიღება, რეკომენდებული არაა. იდეალურია ბავშვთა კვებისთვის (მათ შორის, იყენებენ დანამატებში) და იდეალურია ისეთი ადამიანებისთვის, ვისაც სისხლთან დაკავშირებული პრობლემები აქვს - ანემიური მიმართულებები. ასევე კარგია, როცა ორგანიზმს რკინის ნაკლებობა აქვს“, - განაცხადა ვალერი გორგიშელმა „ბიზნესპრესნიუსთან“.Lonicera Caerulea-ს, ანუ ცხრატყავას, იაპონელები ჰასკაპს ეძახიან. ეს მცენარე ფოთოლმცვივანი ბუჩქია და 1.5-2 მ. სიმაღლის იზრდება. ნაყოფი, რომელიც C ვიტამინით არის მდიდარი, ლურჯი მოგრძო ფორმისაა და 1.3-დან 2.2 გრამამდე იწონის.რაც შეეხება ნიადაგის მჟავიანობას, ცხრატყავას დარგვა 3.9-7.7 დიაპაზონის PH-ის ნიადაგებშია რეკომენდებული - იდეალურია 5.5-დან 6.5-მდე. მოითხოვს კარგი დრენაჟის ნიადაგს და უყვარს უფრო მეტად ტენიანი პირობები.

ფსტა მთელ მსოფლიოშია ცნობილი თავისი გემრიელი ნაყოფით და ის საქართველოშიც ბევრს მოსწონს. გარდა ნაყოფისა, ფსტას (ფისტას) უამრავი კარგი თვისება აქვს, რის შესახებაც გვესაუბრება სოფლის მეურნეობის დოქტორი, აგრარული უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი ნანა გოგინაშვილი.- ჩვენი ინტერვიუს დასაწყისში უნდა ვთქვა, რომ დღეს ამ მცენარის ორ სახეობაზე გავამახვილებ ყურადღებას: ერთი, რომელიც ველურად ხარობს და ბოტანიკოსები პისტაცია მუტიცა-ს ვუწოდებთ, და მეორე, კულტურული ფორმა, რომელიც უგემრიელეს ნაყოფს ისხამს, მას პისტაცია ვერა ჰქვია. საქართველოში ბუნებრივად ხარობს პირველი სახეობა, რომელსაც საკმლის ხეს ან საღსაღაჯს ეძახიან. ამ სახელებით არის ცნობილი ველური ფსტა სამეცნიერო ლიტერატურაშიც.- ქალბატონო ნანა, გვიამბეთ, რა თვისებები გამოარჩევს ამ მცენარეს?- საკმლის ხე ჩვენთან ბუნებრივად იზრდება. მისი კორომები ქართლშიც არის, მაგრამ ყველაზე დიდი რაოდენობით საქართველოს უკიდურეს აღმოსავლეთ ნაწილში, მათ შორის, ვაშლოვნის დაცულ ტერიტორიებზე. საკმლის ხე ანუ საღსაღაჯი ნათელ ტყეებს ქმნის. ის ძალზე უპრეტენზიო მცენარეა - მომთხოვნი არ არის არც ნიადაგის და არც კლიმატური პირობების მიმართ, ოღონდ არ უყვარს ნესტიანი ან ჭაობიანი ნიადაგი და ამდენად, აღმოსავლეთ საქართველოს კლიმატი ამ მცენარისთვის გაცილებით ხელსაყრელია. შესაბამისად, დასავლეთ საქართველოში ეს მცენარე არ გვხვდება. საკმლის ხე ძალიან ნელა იზრდება, მაგრამ მეტისმეტად მკვრივი და კარგი ხარისხის მერქანი აქვს. სადურგლო საქმეში მის მერქანს საპატიო ადგილი ეთმობა. საკმლის ხისგან ძალიან ლამაზ ნაკეთობებს ამზადებენ და ეს ნივთები იშვიათი გამძლეობით გამოირჩევა. იმის გამო, რომ მისი მერქანი სურნელოვან ეთერზეთებს შეიცავს და ადვილად აალდება, მისგან საკმეველსაც ამზადებენ. ცხადია, "საკმლის ხეც" ამიტომ დაარქვეს.- რამდენ ხანს ცოცხლობს ეს მცენარე?- საერთოდ, ფსტა, ორივე ზემოხსენებული სახეობა, სიცოცხლის დიდი ხანგრძლივობით გამოირჩევა. საკმლის ხე, სულ ცოტა, 300 წლამდე ცოცხლობს და ყოფილა შემთხვევა, როცა 500-800 წლის ხეც კი აღმოუჩენიათ. ლიტერატურაში ამის შესაბამისი ცნობები მოგვეპოვება. მართალია, საკმლის ხის ნაყოფი საკვებად არ გამოიყენება, მაგრამ ფერმერები მისგან საძირეებს ამზადებენ. საზოგადოდ, ეს გავრცელებული პრაქტიკაა: მცენარის ველურ ფორმას გადაჭრიან და მასზე კულტურულ ფორმას ამყნობენ. სწორედ ასევე ამყნობენ საკმლის ხის საძირეზე მეორე სახეობის ფსტას, რომელიც ძალიან ძვირფას და გემრიელ ნაყოფს ისხამს. ეს ჩვენი, ბუნებრივი საკმლის ხე ძალიან გამძლეა დაავადებებისა და გარემო პირობების მიმართ. მასზე დამყნობილი მცენარეც უფრო გამძლე ხდება და მკაცრ კლიმატურ პირობებსაც ადვილად უძლებს. როგორც წესი, ეს მცენარე მეტისმეტად მშრალ, უნაყოფო ნიადაგზეც კარგად მრავლდება. ის -18-20°ჩ ყინვასაც უძლებს და მაღალ ტემპერატურასაც. ამიტომ კლიმატური პირობების გამო ის თითქმის არასოდეს იღუპება.- როგორი გარემოა მისთვის ყველაზე ოპტიმალური და მისაღები?- საკმლის ხის თესლი ღვიის ბუჩქებში თუ ჩავარდება, თავს გაცილებით კარგად გრძნობს და ყველაზე უკეთესად ვითარდება. სხვათა შორის, მთელი ვაშლოვნის ნაკრძალი, ძირითადად, ღვიისა და საღსაღაჯის ხეებისგან შედგება. ასეთ ღია, ნათელ ტყეებს ხშირად სავანას ეძახიან. ვაშლოვანში ხშირად დაინახავთ ასეთ სურათს: ღვიის ბუჩქებს შორის ასწლოვანი ხეებია ამოსული. სწორედ ღვია ეხმარება საკმლის ხეს, რომ დაცული იყოს, კარგად განვითარდეს და გაიზარდოს. საღსაღაჯი უფრო აზიური სახეობაა და, ძირითადად, აზიის ქვეყნებში ხარობს, ის ჩვენს მეზობელ ქვეყნებშიც გვხვდება, კერძოდ, აზერბაიჯანში, ირანსა და თურქეთში.- ცნობილია, რომ ამ მცენარეს სპეციალურად რგავენ ნიადაგის ეროზიის დროს, რატომ?- იმისთვის, რომ ეროზიისგან გამოფიტულ, დაზიანებულ ნიადაგს უშველოს. კლიმატის ცვლილების გამო ძალიან ბევრი მცენარე გახდა მოწყვლადი, ამიტომ მთელ მსოფლიოში ცდილობენ ისეთ სახეობებზე გააკეთონ აქცენტი, რომელიც ამ ცვლილებებს გაუძლებს და გადარჩება. ერთ-ერთი მათგანია საკმლის ხე, რომელიც კლიმატის მიმართ პრეტენზიული არ არის. ასეთ მცენარეებს "მომავლის მცენარეებსაც" უწოდებენ და აქტიურად იყენებენ გაუდაბურებისა და ეროზიის წინააღმდეგ. ამიტომაც ამყნობენ საკმლის ხის საძირეზე მეორე სახეობას პისტაცია ვერა-ს - როგორც ვთქვით, ერთი გვარის ორი სახეობაა და საღსაღაჯზე დამყნობილი კულტურული ფსტაც უფრო გამძლეა.- ცნობილია, რომ ფსტა საქართველოში არ მოჰყავდათ, მაგრამ ბოლო წლებში ამ კულტურით არაერთი ფერმერი დაინტერესდა.- ეს ბუნებრივია, რადგან მისი ნაყოფი საკმაოდ ძვირია. ამიტომ ფსტა უკვე ბევრ ფერმერს მოჰყავს, თანაც მას მოვლა და ქიმიური სასუქებიც ნაკლებად სჭირდება. იმის გამო, რომ მშრალ კლიმატში კარგად ხარობს, აღმოსავლეთ საქართველოში ბევრი დაინტერესდა მისი მოყვანით. ფერმერები ფსტას დიდი სიამოვნებით ამრავლებენ, რადგან ამ მცენარისგან კარგი შემოსავლის მიღება შეიძლება. წლების წინ კი მას საქართველოში კომერციული მნიშვნელობა არ ჰქონდა და მხოლოდ მერქნის გამო ჭრიდნენ. მაგრამ ახლა ვითარება შეცვლილია, მით უმეტეს, რომ ქართლი და კახეთი ამ მცენარის მოსაყვანად საუკეთესო რეგიონებია.- დააზიანა თუ არა ფსტა ტყეების გაჩეხამ?- რა თქმა უნდა, ტყეების ჩეხამ ეს მცენარეც ძალიან დააზიანა, ამიტომ, მას იცავენ, ან ცდილობენ დაცულ ტერიტორიებზე შეინარჩუნონ. მისი კორომები მეზობელ აზერბაიჯანშიც, უმეტესად დაცულ ტერიტორიებზეა. ფსტას დაახლოებით 100 წლის განმავლობაში შეუძლია ნაყოფმსხმოიარობა და ამითაც ეს მცენარე განსაკუთრებულია. ამას ისიც ემატება, რომ კაკლოვნებს შორის ფსტას ყველაზე ძვირად ღირებული ნაყოფი აქვს და მისი ფასი საერთაშორისო ბაზარზე მაღალია. ალბათ, გასაკვირია, რომ საქართველოში ფსტა სამეურნეო მიზნით არ გამოიყენებოდა, თუმცა დღეს ამ მიმართულებით გამოჩნდა და მცენარის მიმართ ინტერესიც გაიზარდა.- დასასრულს, როგორ ამრავლებენ ფსტას - ნერგით თუ სათესლე მასალით?- ორივე მეთოდი მისაღები და გავრცელებულია, მაგრამ ჩვენს ფერმერებს უფრო ხშირად ნერგები შემოაქვთ. მართალია, ქართლსა და კახეთში დიდი ბაღებიც აქვთ გაშენებული, მაგრამ პატარ-პატარა ბაღები უფრო მეტია. ვისაც მცენარის გაშენება კომერციული მიზნებისთვის სურს, ნერგები უცხოეთიდან შემოაქვს. ამ დროს მყიდველმა იცის, რა ჯიშის ნერგს ყიდულობს, როგორ უნდა მოუაროს და დაახლოებით, რა რაოდენობის მოსავალი ექნება. ამიტომ ჩვენი ფერმერები ნერგების დარგვასა და გაშენებას ამჯობინებენ.

2024 წლის წარმატებული კამპანიის შემდეგ, რომლის დროსაც საქართველომ მოცვი დიდ ბრიტანეთში, გერმანიაში, ნიდერლანდებში, პოლონეთში, დუბაისა და რუსეთში გაიტანა, მოცვის ქართველი მწარმოებლები ევროპაში, ასევე, ახლო აღმოსავლეთისა და აზიის სხვა ბაზრებზე ექსპორტის გაფართოებას გეგმავენ.ამის შესახებ EastFruit საქართველოს მოცვის მწარმოებელთა ასოციაციაზე დაყრდნობით წერს.ასოციაციის ცნობით, წელს წარმოების 7,000–8,000 ტონამდე ზრდა არის პროგნოზირებული. წარმოება მას შემდეგ გაიზარდა, რაც 2023 და 2024 წლებში ჩილესა და პერუში გაცნობითი მისიები შედგა, რომლის დროსაც ქართველმა ფერმერებმა წარმოების მეთოდებისა და პროდუქციის შორი ტრანსპორტისთვის მომზადების შესახებ მეტი ინფორმაცია მიიღეს.ამჟამად მოცვის პლანტაციები 3000 ჰექტარს შეადგენს, თუმცა უმეტესობა ჯერ კიდევ ახალგაზრდა, სამიდან ოთხ წლამდე ასაკის ნერგია და წარმოება სრული სიმძლავრით ჯერ ვერ მუშაობს. თუმცა ასოციაცია 2028 წლისთვის ქვეყნის მასშტაბით 20,000–25,000 ტონა მოცვის წარმოებას პროგნოზირებს.ევროკავშირში ექსპორტის გაფართოების გარდა, ასოციაცია მიზნად ისახავს ინდოეთში, ისრაელსა და საუდის არაბეთში მიწოდების დაწყებას. კიდევ ერთი გრძელვადიანი სამიზნე ჩინეთია, რისთვისაც ჯერ ფიტოსანიტარიული ოქმების შეთანხმება არის საჭირო.ასოციაციის შეფასებით, მოცვის სექტორში საქართველოს პოტენციალის გასაღები უნიკალური საექსპორტო ფანჯარაა, რომელიც ევროპისა და მეზობელი ქვეყნების მსხვილი მწარმოებლებისგან კონკურენციას გამორიცხავს. კერძოდ, ქართული მოცვი მაისიდან ივლისის დასაწყისამდე მოდის და ბაზარზე მაშინ შედის, როცა მაროკო და ესპანეთი ბოლო მოსავალს აგროვებენ. ამასთან, სერბეთი ქართული მოცვის წარმოების დაწყებიდან, დაახლოებით, 12-14 დღის შემდეგ იწყებს მიწოდებას, რომელსაც რუმინეთი მოსდევს, ხოლო პოლონეთი ბაზარზე ივნისის ბოლო-ივლისის დასაწყისში ჩნდება.საქართველოს კიდევ ერთი უპირატესობა, ზღვის დონიდან დაწყებული 1000 მეტრ სიმაღლემდე დამთავრებული, მოცვის მოშენების პირობების ფართო სპექტრია. ეს ქვეყანას საშუალებას აძლევს, წარმოება ღია გრუნტზე მაისიდან სექტემბრამდე გააფართოოს, ხოლო დაცულ გრუნტზე წარმოება ორი კვირით ადრე იწყება.ასოციაციის შეფასებით, საქართველო საერთაშორისო ბაზრებზე შესაძლოა, მოცვის მეტად ღირებულ მიმწოდებლად იქცეს, რადგან ევროპასა და აზიას შორის მდებარეობს. კერძოდ, პროდუქცია ავიამიწოდებით, მაგალითად, დუბაიმდე 3,5 საათში, ხოლო ინდოეთში სულ რაღაც 5 საათში ჩავა.რაც შეეხება ჯიშებს, ქართველი მეწარმეები ამჟამად ახლებზე არიან კონცენტრირებული, როგორიც არის Fall Creek და Sekoya, ხოლო ძველი, მათ შორის, Star-ის ჯიშები ადრეული წარმოებისთვის გამოიყენება.

სოფლის მეურნეობის პროდუქტი IV კვარტალში წლიურად 4.8%-ით, III კვარტალთან შედარებით კი 12.8%-ით გაძვირდა. ინფორმაციას „საქსტატის“ აქვეყნებს.„საქსტატის“ მიერ გამოქვეყნებული სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ერთეულის ღირებულების ინდექსის მიხედვით, გასული წლის ბოლო კვარტალში წინა კვარტალთან შედარებით, ცვლილება ძირითადად, განპირობებული იყო ცოცხალი ცხოველების და ცხოველური წარმოშობის პროდუქტების ღირებულების 11.2%-იანი ზრდით, რამაც 6.25 პროცენტული პუნქტი შეიტანა ჯამური ინდექსის ცვლილებაში.ხოლო წლიურად სოფლის მეურნეობის პროდუქტის წლიური ინდექსის ზრდა, ძირითადად, გამოწვეული იყო ცოცხალი ცხოველების და ცხოველური წარმოშობის პროდუქტების ღირებულების 6.4%-იანი მატებით, რაც 3.48 პროცენტული პუნქტით აისახა მთლიანი ინდექსის ცვლილებაზე.ამავე პერიოდში მრავალწლოვანი კულტურების ღირებულება 5.5%-ით გაიზარდა, ხოლო ერთწლოვანი კულტურების ღირებულება 1%-ით შემცირდა, რამაც შესაბამისად, 1.48 და -0.18 პროცენტული პუნქტი შეიტანა ჯამური ინდექსის ცვლილებაში.სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ერთეულის ღირებულების ინდექსი წარმოადგენს საანგარიშო პერიოდში ქვეყნის მასშტაბით სასოფლო მეურნეობების მიერ წარმოებული და რეალიზებული პროდუქციის ფასების საშუალო დონის ცვლილებას საბაზო პერიოდთან შედარებით.

საქართველოში შინაური ცხოველების რაოდენობა ბოლო წლების ყველაზე დაბალ ნიშნულზეა. საქსტატის წინასწარი მონაცემებით, 2024 წლის ბოლოსათვის მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვის სულადობამ 811.5 ათასი სული შეადგინა, რაც წინა წლის მონაცემზე 3.1 პროცენტით ნაკლებია. 2023 წელს 838 ათასი სული პირუტყვი აღირიცხებოდა.აქედან ფურისა და ფურკამეჩის ჯამური რაოდენობა 397.8 ათასი სულით განისაზღვრა, რაც წინა წლის ანალოგიურ მაჩვენებელს 5.0 პროცენტით ჩამორჩება (2023 წელს - 419 ათასი სული). ღორის რაოდენობა 129.4 ათასი სული შეადგინა, რაც 8.6 პროცენტით ჩამორჩება წინა წლის შესაბამის მაჩვენებელს (2023 წელს - 142 ათასი სული).რაც შეეხება ფრინველის რაოდენობას, საქსტატის მონაცემებით 2024 წელს 7.9 მლნ. ფრთა შეადგინა, რაც 3.4 პროცენტით აღემატება წინა წლის ანალოგიურ მაჩვენებელს (2023 წელს - 7.629 მლნ ფრთა).

ბოლო 10 წლის განმავლობაში საქართველოს მოსახლეობა დაახლოებით 22 300-ით შემცირდა. საქსტატის მონაცემებით, თუ 2014 წლისთვის მოსახლეობის რაოდენობა 3.71 მილიონს აჭარბებდა, 2024 წლის მდგომარეობით 3.69 მილიონი იყო. მოსახლეობის აღნიშნული რაოდენობა გაიანგარიშება ბუნებრივი მატებისა და გარე მიგრაციის გათვალისწინებით. საქართველოში მოსახლეობის აღწერა 2024 წელს დაიწყო და განახლებული შედეგები მიმდინარე წელს ეტაპობრივად გამოქვეყნდება.სფეროს ექსპერტები ხშირად საუბრობენ იმის შესახებ, რომ სოფლად მცხოვრები მოქალაქეები სულ უფრო ხშირად ტოვებენ საცხოვრებელს და დიდ ურბანულ ცენტრებში ან ემიგრაციაში მიდიან. საქსტატის ბოლო მონაცემებიც ცხადყოფს, რომ ბოლო ათ წელში მნიშვნელოვნად გაიზარდა ქალაქში მცხოვრებთა რიცხვი, სოფლად მცხოვრებთა რაოდენობა კი მცირდება. მაგალითისთვის, ქალაქის მოსახლეობის რიცხვი ათ წელში 133 ათასით გაიზარდა, სოფლად მცხოვრებთა რიცხვი კი 155 ათასით შემცირდა. უფრო კონკრეტულად, 2014 წელს სოფლებში 1.59 მილიონი ადამიანი ცხოვრობდა, 2024 წლისთვის კი რაოდენობა 1.44 მილიონამდე შემცირდა. ათი წლის წინ ქალაქში მცხოვრებთა რიცხვი 2.12 მილიონს აჭარბებდა, 2024 წლისთვის კი რაოდენობა 2.25 მილიონამდე გაიზარდა.„ბიზნესპრესნიუსთან“ საუბრისას ეკონომისტი და სტატისტიკოსი სოსო არჩვაძე აცხადებს, რომ სოფლად მცხოვრები ადამიანების რაოდენობის შემცირება გამოწვეულია როგორც შობადობის კლებით, ასევე გაზრდილი ემიგრაციის მაჩვენებლით.„აღწერათაშორის პერიოდში 2002 -2014 წლამდე სოფლის მოსახლეობა დაახლოებით ¼-ით შემცირდა. ბევრ სოფელში შრომისუნარიანი ადამიანი აღარ არის დარჩენილი. მათი რაოდენობის შემცირება რამდენიმე მიზეზის გამო მოხდა: შობადობის შემცირება, ასევე, მიგრაცია ურბანულ მსხვილ ქალაქებში ან უცხოეთში. ფაქტობრივად, სოფელმა დაკარგა თავისი ეკონომიკური და დემოგრაფიული ფუნქცია. ბავშვების რაოდენობაც აღარ არის დიდი სოფლებში, ზოგიერთ კლასში 1-2 ბავშვია“, - აღნიშნავს არჩვაძე.ეკონომისტის თქმით, საქართველოს სოფლის მეურნეობა ეკონომიკის ყველაზე სუსტი რგოლია. როგორც არჩვაძე ამბობს, უნდა შეიქმნას მოტივაცია, რომ ახალგაზრდა სოფელს დაუბრუნდეს.„სოფლის მეურნეობა რჩება ეკონომიკის ყველაზე სუსტ რგოლად. მეტსაც გეტყვით, შარშან მაგალითად, საქართველოში შემოვიტანეთ 2.2 მილიარდი აშშ დოლარის ღირებულების აგრო-სასურსათო პროდუქცია, რაც თავისი ღირებულებით იმაზე მეტია, ვიდრე ჩვენ ვაწარმოებთ ადგილზე. მართალია ექსპორტიც გავზარდეთ, მაგრამ სალდო ექსპორტსა და იმპორტს შორის ნარჩუნდება ნახევარ მილიარდ დოლარზე მეტი ოდენობით.ჩვენ გვჭირდება მეტი მოტივაცია, რომ ახალგაზრდა თაობამ პირი იბრუნოს სოფლისკენ. საჭიროა მეტი სტიმული, რათა სოფელმა დაიბრუნოს თავისი ეკონომიკური, დემოგრაფიული და სოციალური ფუნქცია, მთიან რეგიონებში კი თავდაცვითი ფუნქცია ისე, როგორც მას ჰქონდა რუსეთის იმპერიის მიერ საქართველოს ანექსიამდე“, - განაცხადა სოსო არჩვაძემ.

"მაკკეინის ინსტიტუტის" გლობალური დემოკრატიის პროგრამების დირექტორი და საქართველოში NDI-ის ოფისის ყოფილი ხელმძღვანელი, ლორა თორნტონი, საქართველოში საპროტესტო აქციის მონაწილეებს რჩევებს აძლევს. კერძოდ, ის გამოეხმაურა "დროას" წევრის მარიკა მიქიაშვილის მიერ X-ზე გამოქვეყნებულ პოსტს, სადაც მიქიაშვილი სერბეთისა და საქართველოს მაგალითებს განიხილავს და აცხადებს, რომ ვუჩიჩის ჩამოგდება უფრო მარტივია, ვიდრე ივანიშვილის.როგორც ლორა თორნტონი წერს, მნიშვნელოვანია, პროტესტის მონაწილეებმა ერთმანეთისგან ისწავლონ და ახალი ტაქტიკები სცადონ. მისივე თქმით, სხვადასხვა საპროტესტო გამოსვლა ერთმანეთს სტიმულს აძლევს, რის მაგალითადაც სლოვაკეთი მოჰყავს."ეს მნიშვნელოვანია - ისწავლეთ ერთმანეთისგან და აიღეთ ახალი ტაქტიკა! ვფიქრობ, ჰონგ კონგის ქოლგის მოძრაობა იყო საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე ინოვაციური და არაჩვეულებრივი საპროტესტო მოძრაობა… (თუმცა ძნელია ჩინეთის დამარცხება). ეს პროტესტი სტიმულს აძლევს ერთმანეთს (სლოვაკეთი და ა.შ.)." - წერს თორნტონი.მისივე განცხადებით, კარგი იქნება, თუ ქართველები ფრანგული პროტესტის ფორმებს გადმოიღებენ და ფერმერები ნაკელით სავსე სატვირთო მანქანებით დედაქალაქში ჩამოვლენ."და შემდეგ არის ფრანგული მიდგომა, სადაც მოჰყავთ სატვირთო მანქანები და ხერგავენ მათ დედაქალაქში! კარგი იქნება, ქართველმა ფერმერებმა ნეხვი ყველა სამთავრობო შენობის წინ დაყარონ!!", - წერს ლორა თორნტონი X-ზე.

„შიდა ბაზარზე გაასმაგებულია ვირის რძის მოხმარება, მოთხოვნას ვერ ვაკმაყოფილებთ“, - ამის შესახებ სახედრების ფერმის „სახე-დარი“ დამფუძნებელმა, თემურ ლომიძემ BM.GE-სთან ისაუბრა. მისი თქმით, წინასწარი ჯავშნები რძეზე აგვისტოს ჩათვლით აქვთ, თუმცა ამ დროისათვის რძე აღარ აქვს და მოთხოვნას ვერ აკმაყოფილებენ.„ვირის რძეზე მოთხოვნა ძალიან არის გაზრდილი. ამ წუთს ვირის რძე აღარ მაქვს, არადა მოთხოვნაა ისეთი, რომ ივლისი - აგვისტოსაც კი მაქვს წინასწარი ჯავშნები. რა გავაკეთო? დავრჩი ისე. რა ყველზე, პარფიუმერიაზე და ექსპორტზეა საუბარი, საკუთარ ბაზარს ვერ ვაკმაყოფილებ. შიდა მოხმარება ვირის რძის გაასმაგებულია. ძირითადად ბავშვებისთვის ყიდულობენ. დაინტერესება იყო ჩინეთიდანაც და ამერიკიდანაც, მაგრამ მე მათ უარი ვუთხარი. ვერ შევძელი მოთხოვნის დაკმაყოფილება.120 სული პირუტყვი მყავს. წლიური წარმადობა გასულ წელს საკუთარი ძალებით 2.5 ტონამდე გავზარდე. მეტი ვერ შევძელით. მსოფლიოში ვირის რძეს ვერ იშოვით, რადგან მოთხოვნა მასზე ძალიან დიდია. შესაბამისად, ჩემთან ჩამოდიან. ვირის რძე გერმანიაში 200 ევრო, ხოლო თურქეთში 300 დოლარი ღირს. ჩემს ფერმაში კი ვირის რძე 80 ლარი ღირს, თუმცა ფასის 120 ლარამდე ზრდას ვაპირებ“, - ამბობს მეწარმე. ის ასევე გაზრდილ ხარჯებზე საუბრობს, რომელიც დაახლოებით 30%-მდე.შეგახსენებთ, ვირების ფერმა „სახე-დარი“ გარდაბნის რაიონის სოფელ სააკაძეში 20-30 ჰა ტერიტორიაზე მდებარეობს და 2016 წელს დაფუძნდა. მისი წლიური წარმადობა გასულ წელს 2.5 ტონა იყო. ფერში 120 სული პირუტყვი ბინადრობს.

ძალიან მარტივად შეიძლება, რომ აღმოსავლეთ საქართველოში შიმშილი გვქონდეს,“ - ამის შესახებ „საქართველოს მწვანეთა მოძრაობა - დედამიწის მეგობრების“ თავმჯდომარემ ნინო ჩხობაძემ 28 ნოემბერს, რადიო „პალიტრასა“ და „პალიტრანიუსის“ გადაცემაში „საქმე“ სტუმრობისას განაცხადა.მისი თქმით, ბოლო წლებია ჰექტრობით მიწები ხმება და ფერმერები მოსავალს ვერ იღებენ.„კლიმატური პრობლემები იმდენად მკაფიოდ ჩანს, რომ ძალიან ბევრ ქვეყანას ძალიან გაუჭირდება. ჩვენც ძალიან გაგვიჭირდება, განსაკუთრებით აღმოსავლეთ საქართველოს, სადაც წყლის დეფიციტი გვაქვს. დაგვემართება ის, რაც უკვე გვემართება პერიოდულად - ჰექტრობით მიწები ხმება და მოსახლეობა მოსავალს ვერ იღებს. ერთია გვალვა და მეორე, კახეთში ქარბორბალა აქამდე გაგონილიც არ გვქონდა, მაგრამ წელს ესეც დაფიქსირდა. როდესაც პროფესიონალებს ვკითხეთ, რამდენად იყო შანსი მისი განმეორების, პასუხს ვერავინ გვცემს, რადგან მისი პროგნოზირება სრულიად შეუძლებელი გახდა. ამასთან, ადგილზე არარსებული დაკვირვების სისტემის გამო ბევრი დეტალის გაგებაც შეუძლებელი გახდა. მხოლოდ ადგილობრივების ნათქვამის საფუძველზე გახდა შესაძლებელი ინფორმაციის მოგროვება.რისკების ზონების იდენტიფიცირება იმედია უახლოეს მომავალში იქნება შესაძლებელი, მაგრამ მარტო ეს, საქმეს არ შველის. გვჭირდება კონკრეტული ქმედებები, არის მოსახლეობასთან სამუშაო. ჩემდა სამწუხაროდ, არცერთ პოლიტიკურ ნაწილს არ აქვს გათვითცნობიერებული, რომ ყველაზე დიდი საფრთხის წინაშე ვდგავართ, რადგან ძალიან მარტივად შეიძლება, რომ აღმოსავლეთ საქართველოში შიმშილი გვქონდეს, მოსავალს დიდი ხანია ხალხი ვეღარ იღებს დასავლეთ საქართველოშიც და ეს ბოლო წლების განმავლობაში გრძელდება. ამაზე არანაირი რეაგირება არ არსებობს, სახელმწიფოს ნება უნდა იყოს აქ ძალიან დიდი, რაც არ არსებობს“, - განაცხადა ჩხობაძემ.

მარაკუიის, იმავე ვნების ხილის, სამშობლო სამხრეთი ამერიკაა, რეგიონი კონტინენტის შუა ნაწილში. დღეს ამ ხილს აშენებენ ტროპიკული და სუბტროპიკული ჰავის ქვეყნებში, აშშ-ის რამდენიმე შტატში (ცნობები ამ ეგზოტიკური ხილის შესახებ იხ. 2022 წლის 28 ნოემბრის "მამულ-დედულში"), ჩვენთან კი ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის სოფელ ლიხაურში იისფერი მარაკუიის პირველი კომერციული პლანტაცია დავით ავსაჯანიშვილმა გააშენა.- როგორ გადაწყვიტეთ გაგეშენებინათ იმ ხილის პლანტაცია, რომელიც დღემდე ვერავინ გაბედა?- მეუღლე ჩინელი მყავს, დაოჯახების შემდეგ სამი წელიწადი ჩინეთში ვიცხოვრეთ, სადაც მრავალი ეგზოტიკური ხილია, მათ შორის საკმაოდ გავრცელებულია მარაკუია. მოსახლეობას უყვარს და ჩვენც ხშირად ვყიდულობდით. აქ რომ ჩამოვედი, ერთხელ სუპერმარკეტში ვნახე და ძალიან მაღალი ფასი ედო. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენს ქვეყანაში ამ ხილს ჯერ კარგად არ იცნობდნენ, შემოტანიდან ორ-სამ დღეში დახლზე აღარ იყო, მოთხოვნა იმდენად დიდი აღმოჩნდა.მარაკუია წარმოშობით სამხრეთ ამერიკიდან არის, მაგრამ გაკულტურების, სამრეწველო ჯიშების გამოყვანის შემდეგ მთელი მსოფლიოს თბილ ქვეყნებში გავრცელდა. ეს მცენარე შედარებით ადვილი მოსაყვანია, ძალიან კარგად ხარობს სამხრეთ ჩინეთში, ასევე ინდონეზიაში, კენიაში, ახალ ზელანდიაში, ავსტრალიაში, ვიეტნამში... როცა მარაკუიის საქართველოში გაშენება გადავწყვიტე, საგანგებოდ ჩავედი ალბანეთში, სადაც მარაკუიის მოყვანა ჩვენი ქვეყნის მსგავსს კლიმატში მოახერხეს. დაახლოებით იგივე განედია, რაც ჩვენთან, ჰავაც მიახლოებულია. რაკი ალბანეთში გაამართლა, სათესლე მასალა იქიდან წამოვიღე.წარმოშობით ყაზბეგიდან ვარ, იქ გავიზარდე... რა თქმა უნდა, ოჯახს მეურნეობა გვქონდა. ყაზბეგში კარტოფილი, კომბოსტო, სტაფილო, მხოლოდ ბაღჩეული ხარობს. მარაკუიის გასაშენებლად კი მიწა ოზურგეთის რაიონის სოფელ ლიხაურში ვიყიდე. ვინაიდან ჯერ გამოუცდელი ვარ, რაღაცები შემეშალა. ზუსტად ის ადგილი, სადაც მარაკუია გავაშენე, ძალიან ცივია, ოზურგეთის სტანდარტების მიხედვითაც კი ძალიან ცივი. ზღვასთან სიახლოვეს ჯობდა, თუმცა იქ მიწა ძვირია. ლიხაურში 2 ჰექტარი მიწა შევიძინე, ნაკვეთის ნაწილზე პლანტაცია გავაშენე ტალავრებით, სარწყავი სისტემით, სატუმბი სადგურით... ბათუმში ვცხოვრობ, ოზურგეთში ყოველდღე სიარულს ვერ ვახერხებ, ამიტომაც შეძლებისდაგვარად ავტომატიზაცია დავნერგე ჩემს პლანტაციაში. მაგალითად, მორწყვის "რობოტი" გვაქვს - ანუ კომპიუტერი, რომელიც რწყვასა და სასუქის მიწოდებას მართავს. დისტანციურად, ინტერნეტითაც იმართება და ადგილზეც, ერთადერთი ღილაკის მეშვეობით. ხმოვანი ინტერფეისი აქვს, მორწყვის მიმდინარეობისა და მართვის ინსტრუქციებს ქართულად იძლევა, სინთეზური ხმით ლაპარაკობს, ამცნობს ოპერატორს, რამდენი ხნით არის ჩართული მორწყვა, როგორ შეიძლება მისი გაგრძელება, შეწყვეტა და სხვა.- როდის დარგეთ მარაკუია?- პირველი პარტია აპრილში, მეორე - ივნისში ანუ საკმაოდ გვიან, რადგან ბევრი სამუშაო იყო, ყველაფერი რომ მომეწესრიგებინა. ნარგავები ზრდაში კარგად წავიდა... რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ნარგავები ბათუმში ჩემს სახლში, მე-19 სართულზე გამოვიყვანე. როგორც გითხარით, ალბანეთიდან თესლი წამოვიღე, თორემ ნერგების ჩამოტანა საქართველოში არარეალური იქნებოდა. ათიათასობით ძირი რომ წამომეღო, მაშინ შეიძლებოდა ფასდაკლებაზე ფიქრი, მაგრამ არა ასეთი მცირე რაოდენობის ნერგებზე. თესლი უფასოდ გამომატანეს და როგორც მოგახსენეთ, ჩემს სახლში გამოვიყვანე.- როგორ?- თავიდან პატარა ქოთნებში, სპეციალური, ტროპიკული ნიადაგით... ზრდა რომ დაიწყო, შემდეგ ფეისბუკჯგუფში ერთმა ამერიკელმა გოგონამ ფოტო გამოაქვეყნა, როგორ გამოიყვანა ტროპიკული ხილი ჰიდროპონიკის დანადგარით. ყველაზე მეტად ჯგუფში რამაც გაგვაკვირვა, დათესვიდან ორ თვეში მცენარეს უკვე ყვავილი, სამ თვეში კი ნაყოფი ჰქონდა. ამის შემდეგ გადავწყვიტე, ჩემთანაც ჰიდროპონიკის დანადგარი დამედგა, ნერგები გამომეყვანა.- უფრო დეტალურად აგვიხსენით...- ჰიდროპონიკა მცენარეების ნიადაგის გარეშე, მხოლოდ სასუქის ხსნარით მოყვანას ნიშნავს. სასუქი მცენარისთვის სასურველი კონცენტრაციით ზავდება, მუდმივად მიმდინარეობს ამ კონცენტრაციის მონიტორინგი, რათა ოპტიმალურად შეერგოს ფესვთა სისტემას. ჩითილები ირგვება სუბსტრატში - ქოქოსის ქერქში, ტორფში ან აგროპერლიტში, რომელიც ხსნარს იწოვს და სინესტეს ინარჩუნებს, სწრაფი ზრდისთვის გამოიყენება ხელოვნური განათებაც. ამ გზით ბევრი ნერგის გამოყვანა შეიძლება შედარებით პატარა ფართობზე და მოკლე დროში. ჰიდროპონიკით ნერგები იმდენად მალე იზრდება, ორ კვირაში უკვე ძალიან მკვეთრი შედეგი ჰქონდა. ასე სამზარეულოში და შემდგომ აივანზე ათასზე მეტი ძირი გამოვიყვანე. კარგად გაიხარა! ნაკვეთის დროულად მომზადება ვერ მოვასწარი, დროებით ხუთასი ნერგის ქოთნებში გადარგვამ მომიწია, რაც საკმაოდ შრომატევადი იყო. სამაგიეროდ, ყველა ძირი ჯანსაღი და კარგი გამოვიდა... სხვათა შორის, ამჟამად ნაკვეთში საჩითილე სათბურს ვაშენებ.განაგრძეთ კითხვა